Proverbi foggiani

Tutti i proverbi riportati in grassetto, assolutamente fedeli alla forma originaria di scrittura, sono preceduti, ad eccezione di quelli del redattore, dalla sigla dell'autore che li ha trascritti. Fra parentesi quadre segue, in corsivo, la trascrizione fonetica IPA, curata dal redattore. Nel caso in cui l'autore che propone il proverbio sia un dialettologo, la cui pagina è riportata in altra parte del sito, e ne abbia fatto anche la trascrizione fonetica, questa è riportata tra parentesi quadre prima della traduzione e dopo la trascizione IPA del redattore. Infine c'è la traduzione in lingua italiana curata dallo stesso autore oppure, in sua assenza, dal redattore, preceduta dalla sigla Ndr. 

Sereno Antonio

Acene acene se face ‘a macene 
['aʧənə 'aʧənə sə 'fɜʧə ‘a 'maʧənə] 
lett. ad acino ad acino si può macinare

Ogne picche aggiove 
['ɔɲɲ-ɛ p'pɪkkə ad'ʤɤvə]
ogni piccola qantità appaga

Patte chiare, amecizia longhe 
['pattə 'cɜrə, amə'ʧɪtʦja 'lɔnɡə] 
Patti chiari, amicizia lunga

Stipe sirpe che truve anguille 
[s'tɪpə 'sirpə kɛ 'truve an'ɡwɪllə] 
Conserva serpenti  -cose ritenute inutili- che troverai anguille -cose utili-

Nen vole nè arà e nè scurcià  
[nən 'vɤlə 'nɛ a'ra ɛ n'nɛ skur'ʧa] 
Non vuole né arare e né scorticare -non ha voglia di fare nulla-

Attacche ‘u ciucce ‘ndò vole ‘u padrone!  
[at'takkə u 'ʧʊtʧə ndɔ 'vɤlə u pa'drɤnə] 
Lega il somaro dove vuole il padrone

Avasce che vinne! 
[a'vaʃʃə kɛ 'vɪnnə] 
Abbassa che vendi

Cande che te passe 
[kandə kɛ tə 'passə] 
Canta che ti passa

BA = Bucci Arturo Oreste

|| BA s'ave accunciate na pelle 
[s'ɜvə akkun'ʤɜtə na 'pɛllə] 
si riferisce a chi si è sborniato.

|| BA Te scalfe dananze e t’addefriedde da rete 
[tə s'kalfə da 'nanʣə ɛ tt-addə'frɪddə da 'retə] 
vicino al braciere, davanti riscalda ma dietro raffredda. 

|| BA Addò schiopp' ntrone 
[ad'dɔ ʃ'kɔppə n'drɤnə] 
Dove scoppia il temporale si sentono i tuoni. 

|| BA  Chi affitte scorce 
[ki af'fɪttə s'kɔrʧə] 
Chi fitta ci rimette

|| BA A longhe d’agnune 
[a l'lɔnɡə d-aɲ'ɲʉnə] 
Lontano da ognuno le disgrazie.

|| BA || Chi avije fuoche campaje e chi avije pane murije  
[a'vɪjə 'fukə kaɱ'bɜjə ɛ kki a'vɪjə 'pɜnə mu'rɪjə] 
Chi ebbe il fuoco visse, chi il pane morì.

|| BA Quanne l’amiche te vene a truvà quacche cose l’abbesugnarrà; doppe ca l’avute tutte cuntente sen’eja jute, c’ia vaie pe cercà se mette a gastemà 
['kwannə l-a'mikə tə 'venə a tru'wa 'kwakke k'kɤsə l-abbəsuɲɲar'ra; 'dɔppə ka l-a v'vʉtə 'tʊttə kun'dɛndə sə n ɛ 'jʉtə, ʧ-a 'vɜjə pə tʧər'ka, sə 'mɛttə a ɡɡastə'ma] 
Quando l’amico viene a trovarti gli occorre qualche cosa; dopo avuta se n’è andato contento, ma se gli cerchi la restituzione ti risponde male.

|| BA A sta giacchette -sta vennelle- nen ce stanne fuse p’appenne 
[a sta dʤak'kɛttə -sta vən'nɛllə- nən ʧə s'tannə 'fʉsə p-ap'pɛnnə] 
A questa giacca -questa sottana- i fusi non  attaccano. 

|| BA Patane? So li puorce e manche li vonne 
[pa'tɜnə? sɔ i 'purʧə m'manɡə i 'vɔnnə] 
Patate? Non le mangiano nemmeno i maiali.

|| BA Iute de cuorpe 
['jʉtə də 'kurpə] 
avere evacuato. 

|| BA juncatella fresche 
[junka'tɛlla 'frɛʃkə] 
latte cagliato, venduto molti anni fa dai caprai.

BA laghene ca vetriole 
[laɡənə k-a vətri'ɤlə] 
fettuccine condite con salsa di pomodori al filetto. 

|| BA de prima lanze
[də 'prɪma 'lanʣə] 
d’impeto. N.d.R. lett. di prima lancia. 

|| BA L’hanne date panne e fuorce mmane 
[l'annə 'dɜtə 'pannə ɛ f'furʧə m'mɜnə] 
Gli hanno consegnato stoffa e forbici nelle mani. 

|| BA || Chi campe ritte, campe afflitte 
[ki 'kaɱbə 'rɪttə, 'kaɱbə af'flɪttə] 
Chi fila dritto campa afflitto.

|| BA || Cunte spisse amicizie alluonghe 
['kundə s'pɪssə amə'ʧɪtʦjə al'lunɡə] 
Conti frequenti, lunga amicizia.

|| BA || Crisce figghie, crisce puorce alumene t'allecche u musse 
['krɪʃʃə 'fɪɟɟə, 'krɪʃʃə 'purʧə al'menə t-al'lɪkkə u 'mʊssə] 
Cresci figli alleva invece i maiali, almeno ti ungerai di grasso le labbra.

|| BA || Si l’ambrieste sarrije buone s’ambrestarrije a megghiere 
[si l-aɱ'bristə sar'rɪjə bbunə, s-aɱbrəstar'rɪjə a məɟ'ɟerə] 
Se il prestito giovasse si presterebbe la moglie.

|| BA aneme de Die
 ['anəmə də d'dɪjə] 
N.d.R. anima di Dio.

|| BA arte de mazze 
['artə də 'matʦə] 
guardiano di armenti. 

|| BA u Bammine 
[u bam'mɪnə] 
Gesù Bambino della notte di Natale. 

|| BA fiete d'arze 
['fitə d'arʦə] 
N.d.R. puzza di bruciato. 

|| BA || Megghie ammediate ca cumpatute 
['mɛɟɟə  ammə'djɜtə ka kuɱba'tʉtə] 
Meglio invidiati  che  compatiti.

|| BA || Carna triste n’a vole Criste 
['karna 'trɪstə nn-a 'vɤlə 'krɪstə] 
Cristo non vuole uomini cattivi.

|| BA Addà ballà sope a nu carrine 
['adda bal'la 'sɤp-a nu kar'rɪnə] 
Dovrà ballare sopra un carlino. 

|| BA || 'A càse d'i poverille nen manchene màje stozze. 
[a 'kɜsə d-i povə'rillə nən 'manɡənə  'mɜjə s'tɔtʦə] 
Ndr. Nella casa dei poveri non mancano mai pezzi di pane duro.

|| BA Vence a cavse e perde a lite 
['vɛnʤe a 'kavəsə ɛ p'pɛrdə a 'lɪtə] 
vince la causa ma perde la lite.

|| BA Tene a facce da cecuta cotte 
['tenə a 'fatʧə d-a ʧə'kʉta 'kɔttə] 
ha la faccia ingiallita come la cicuta bollita.

|| BA nen ciaccocchie 
[nən ʧ-ak'kɔccə] 
non ragiona.

|| BA ceciùtte cavete, cavete 
[ʧi'ʧuttə 'kavətə, 'kavətə] 
Pannocchie calde, calde, gridava per la strada la venditrice di granturco lessato.

BA Vole pagghie pe ciente cavalle 
['vɤlə 'paɟɟə pə t'ʧində ka'vallə] 
N.d.R. Vuole paglia per cento cavalli.

|| BA cocle de l'uocchie 
['kɔklə də l 'uccə] 
globo dell'occhio.

BA coppele a tagghiere 
['kɔppələ a ttaɟ'ɟerə] 
berretto del tipo usato anche sul Gargano. 

|| BA corie tuoste 
['kɔrjə 'tustə] 
persona irriducibile a miglioramento. 

|| BA erve de crape 
['ɛrvə də 'krɜpə] 
erba di capra, nasce spontanea nelle nostre campagne.

|| BA crepate ncuorpe 
[krə'pɜtə n'ɡurpə] 
indifferente, refrattario, N.d.R. lett. Schiattato in corpo.

|| BA Staje amare cum’a nu cule de cetrule 
[stɜjə  a'mɜrə 'kum-ɛ  nu 'kʉlə də ʧə'trʉlə] 
Stai amaro al pari del culo del cetriolo.

|| BA ej'asciute da cunte 
[ɛ aʃ'ʃʉtə da 'kundə] 
la donna incinta prossima a sgravare. N.d.R. lett. È uscita di conto.

|| BA Eja de fave la cupete 
['ejə  də 'fɜfə a ku’petə] 
la copeta è fatta con le fave.

|| BA curte e male cavate 
['kʊrtə ɛ m'mɜlə ka'vɜtə] 
N.d.R. lett. corto e malcavato.

|| BA U male cuvernate u cuverne Criste 
[u 'mɜlə kuvər'nɜtə u ku'vɛrnə 'krɪstə] 
Il malnutrito è cibato da Cristo. 

|| BA doj'ore de notte 
['dɤjə 'ɤrə də 'nɔttə] 
due ore dopo l'Ave Maria.

BA Nen'eja tante dolece de sale 
[nənn'ejə 'tandə  'dɔləʧə də 'sɜlə] 
non è tanto dolce di sale. 

|| BA fiore de cavete 
['fjɤrə də 'kavətə] 
pomeriggio estivo.

|| BA crejanze e convenienze 
[kri'anʣə ɛ kkunvə'njɛnʣə] 
educazione e convenienza. 

|| BA bezzoche tira a Cristo che la zoche 
[bbəd'ʣɤkə 'tɪr-a k'krɪstə k-a 'ʦɤkə]  
bigotta tira a Cristo con la fune.

|| BA || Erve ca nen vuoje a l’uorte nasce 
['ɛrvə ka nən 'vujə a l'urtə 'naʃʃə] 
Erba non desiderata nasce nell’orto.

|| BA || Fische de recchie a mane manche core franche 
['fɪʃkə də 'rɛccə a m'mɜna 'manɡə 'kɤrə 'frankə] 
Fischio di orecchia a sinistra cuore tranquillo.

|| BA foche nganne 
['fɤke n'ɡannə] 
strozzare.

|| BA fogghie ammeschiate 
['fɔɟɟə amməʃ'kɜtə] 
erbe campestri commestibili di varie specie. N.d.R. lett. foglie mischiate. 

|| BA Fronn’e limone 
['frɔnnə ɛ li'mɤnə] 
Vecchia canzone della malavita. N.d.R. lett. Fronde di limone.

|| BA || A lenghe nen tene l’uosse ma rompe l’uosse 
[a 'lɛnɡə nən 'tenə l 'ussə ma 'rɔɱbə l 'ussə] 
La lingua non ha ma osso lo rompe.

|| BA A longhe d’agnune 
[a l'lonɡə d-aɲ'ɲʉnə] 
Lontano da ognuno le disgrazie. 

|| BA || A massarie de macchiaretonne tridece vuove e trentaseie gualane 
[a massa'rɪjə də maccarə'tɔnnə, 'trɪdəʧə 'vuvə ɛ ttrenda'sejə ɡwa'lɜnə] 
La masseria di macchiarotonda tredici buoi, trentasei custodi.

|| BA massare de campe 
[mas'sɜrə də 'kaɱbə] 
agricoltore. 

|| BA || Abbrile chiova chiove e magge un'e bone 
[ab'brɪlə 'cɤva 'cɤvə ɛ  m'madʤə 'ʉnə ɛ b'bɤne] 
In aprile pioggia continua, in maggio una sola ma buona per assicurare il raccolto.

|| BA Magne e fa magnà 
['maɲɲə ɛ ffa maɲ'ɲa] 
Mangia e fai mangiare.

|| BA Me pare l’avecielle da mala canzone 
[mə 'pɜrə l'avə'ʧillə d-a 'mɜla kan'ʣɤnə] 
Sembra l’uccello del cattivo augurio. 

|| BA semela vattute e carna buzzarate 
['sɛməla vat'tʉtə ɛ k'karna bbudʣa'rɜtə] 
semola battuta e carne arrostita. 

|| BA San Francische i fafe int’u canistre 
[san fran'ʤɪskə i 'fɜfə ind-ɔ ka'nɪstrə] 
San Francesco, le fave nel cesto per la semina. 

|| BA I dite d’a mane nen so tutte de na manere 
[i dɪtə d-a 'mɜnə nən sɔ t'tʊttə də na ma'nerə]  
le dita della mano non sono tutte uguali. 

|| BA || Sant’Antonie face tridece grazie e sante mangione ne face quattodece 
[sand-an'dɔnjə 'fɜʧə 'trɪdəʧə 'gratʦjə ɛ s'sandə man'ʤɤnə nə 'fɜʧə kwat'tɔdəʧə] 
Ndr. Sant’Antonio fa tredici grazie e san mangione ne fa quattordici.

|| BA || Marze cacce u fiore e abbrile ave l'onore 
['marʦə 'katʧə u 'fjɤrə ɛ ab'brɪlə 'ɜvə l-o'nɤrə] 
Marzo caccia il fiore aprile ha l'onore.

|| BA Mò eja ca mbrogghie cenere e panne lurde 
[mɔ 'ejə ka ɱ'brɔɟɟə 'ʧɛnərə ɛ p'pannə 'lurdə] 
è il momento in cui confonde la cenere coi panni sporchi.

|| BA Mbruogghie aiuteme tu 
[ɱ'bruɟɟə a'jutəmə tʊ] 
Imbroglio aiutami.

|| BA A megghia carne eje a vaccine 
[a 'mɛɟɟa 'karnə 'ejə a vat'ʧɪnə] 
La migliore carne è quella bovina.

|| BA U megghie amiche te mene a megghia petrate 
[u 'mɛɟɟə a'mɪkə tə 'menə a 'mɛɟɟa pə'trɜtə] 
dal migliore amico si ha la migliore sassata.

|| BA || Tene u mele a vocche e u rasule a li mane
['tɘnə u 'mɘlə a 'vɔkkə ɛ u ra'sʉlə ɛ 'mɜnə]  
Tiene il miele sulle labbra e il rasoio nelle mani.

|| BA Cosa cuverte nen ce cache la mosche 
['kɤsa cu'vɛrtə nən ʧə kɜkə a 'mɔskə] 
Sugli oggetti coperti non si deposita -caca- la mosca.

|| BA citte, citte miezze a u mercate 
['ʧɪttə 'ʧɪttə m'midʣə ɔ mər'kɜtə] 
cosa segreta detta invece al mercato.

|| BA Tene na salme de diente mocche 
['tɘnə na 'salmə də 'dində m'mɔkkə] 
Tiene un mucchio di denti in bocca.

|| BA U re ne vole la mostre 
[u rrɛ nə 'vɤlə a 'mɔstrə] 
Il re vuole un campione.

BA ncape a la terre 
[n'ɡɜpə a 'tɛrrə] 
era chiamato il borgo dei caprai 

|| BA ’U cane muzzecheje u strazzate 
[u 'kɜnə mutʦə'kɘjə u strat'ʦɜtə] 
Il cane morde il barbone.

|| BA A superbie esce ncarrozze e s’arritire a piede 
[a su'pɛrbjə 'ɛʃʃə nɡar'rɔtʦə ɛ ss-arr'tɪrə a p'pidə] 
La superbia esce in carrozza e rincasa a piedi.

|| BA eja nu nisciune 
['ejə nu niʃ'ʃʉnə] 
non vale niente. N.d.R. lett. È un nessuno.

|| BA n'ore de notte 
[n'ɤrə də 'nɔttə] 
on'ora dopo l'Ave Maria. N.d.R. lett. un’ora di notte.

|| BA vint’ore 
[vint'ɤrə] 
il suono del campanone della Cattedrale quattro ore prima dell’Ave Maria. 

|| BA vintn’ore 
[vintun'ɤrə] 
il suono del campanone della Cattedrale, con 33 rintocchi, un’ora dopo l’Ave Maria.

|| BA ten l’uove n’croce 
['tenə l 'ɤvə n'ɡrɤʧə] 
N.d.R. lett. tiene le uova in croce. 

|| BA Nen cen’eje merde pe fa pallotte 
[nən cə nn'ejə m'mɛrdə pə ffa pal'lɔttə] 
Non c’è sterco per pallotte.

|| BA Face u fesse pe nen j a la guerre 
['fɜʧə u 'fɛssə pə nnə 'jɪ a 'ɡwɛrrə] 
Fa il finto tonto per non andare in guerra.

|| BA L’hanne date pann e fuorce mmane 
[l'annə 'dɜtə 'pannə ɛ f'furʧə m'mɜnə]    
Gli hanno consegnato stoffa e forbici nelle mani. 

|| BA L’Angele l’ave parlate a la recchie 
[l 'anʤələ l'ɜvə par'lɜtə a 'rɛccə] 
È stato avvisato da un angelo. N.d.R. L’Angelo gli ha parlato all’orecchio. 

|| BA Mò pazzeje a fa male 
[mɔ pat'ʦejə a ffa 'mɜlə] 
Adesso scherza per  far male.

|| BA Face u fesse pe nen j a la guerre 
['fɜʧə u 'fɛssə pə nnə jɪ a 'ɡwɛrrə]  
Fa il finto tonto per non andare in guerra.

|| BA  Carne de pechere e secure 
['karnə də 'pɛkurə ɛ ssə'kʉrə] 
Carne di pecora, ma certa.

|| BA Chi zappe veve l’acque e chi pute veve u vine. 
[ki 'ʦappə 'vɘvə l 'akkwə ɛ k'ki 'putə 'vɘvə u 'vɪne] 
Lo zappatore beve l’acqua e il potatore il vino.

|| BA Darrije l’aneme a Peppe  
[dar'rɪjə l 'anəmə a p'pɛppə] 
Darebbe l’anima al diavolo. 

|| BA S’ave mise quatt’ove ind’u piatte  
[s'ɜvə 'misə 'kwattə 'ɤvə  ind ɔ 'pjattə] 
Ha messo quattro uova nel piatto -s’è arricchito-. 

|| BA Sant'Anne pruvved'e manne nu terne u mese e na megghiere (o nu marite) a l'anne 
[sand'annə pru'wed-ɛ m'mannə nu 'tɛrnə u 'mesə ɛ na məɟ'ɟerə (ɔ nu ma'rɪtə) a l'annə]  
Sant'Anna (provvede e manda, ndr.) un terno al mese e una moglie (o un marito) l'anno.

|| BA Tanta vote vace a galette abbasce u puzze fine a quanne se ne vene a maneche 
['tanda 'vɤtə 'vɜʧə a ɡa'lɛttə ab'baʃʃə ɔ 'pʊtʦə 'fɪnə a k'kwannə sə nə 'venə a 'manəkə]
Tante volte il secchio scende nel pozzo fino a quando va via il manico. 

|| BA Quanne cchiù renne chiù penne 
['kwannə c'cʊ 'rɛnnə c'ʊ 'pɛnnə] 
Quanto più ritarda, più aumentano le difficoltà.

BA s'eja fatte tunne tunne 
[s-ɛ f'fattə 'tunnə 'tunnə] 
N.d.R. si è fatto tondo tondo.

|| BA nen tenghe valìa a fa niente 
[nən 'tɛnɡə va'lɪjə a ffa 'nində] 
N.d.R. Non ho volontà di far niente. 

|| BA valle cavede 
['vallə 'kavədə] 
castagne sbucciate e lessate con foglie di alloro e sale.

|| BA Revutamiente de stomache 
[rəvuta'mində də s'tɔmməkə] 
Nausea, disturbi di stomaco e viscerali. 

|| BA L’acque romp’i ponte, u vine dace a salute 
[l'akkwə 'rɔɱbə i 'pɔndə, u 'vɪnə 'dɜʧə a sa'lʉtə] 
l’acqua rompe i ponti, il vino dà la salute.

|| BA U liette se chiame rose si nen duorme te repose 
[u 'littə sə 'cɜmə 'rɤsə, sə nən 'durmə tə rə'pɤsə] 
Il letto si chiama rosa, se non dormi ti riposa.

|| BA || Tanta vote vace a galette abbasce u puzze fine a quanne se ne vene a maneche 
['tanda 'vɤtə 'vɜʧə a ɡa'lɛttə ab'baʃʃə ɔ 'pʊtʦə 'finə a k'kwannə sə nə 'vɘnə a 'manəkə] 
Tante volte il secchio scende nel pozzo fino a quando va via il manico.

|| BA Nen se scalfe e manche s’addefredde 
[nən sə s'kalfə ɛ m'manɡə s-addə'frɛddə] 
N.d.R. Non si scalda e neanche si raffredda.

|| BA U munne eje na scarpette, chi sa leve e chi sa mette 
[u 'mʊnnə 'ejə na skar'pɛttə, ki s-a 'levə ɛ ki s-a 'mɛttə] 
Il mondo è una scarpa, chi la toglie e chi la calza.

|| BA Zuoppe a ballà e scialenghe a cantà 
['ʦuppə a bbal'la e ʃʃa'lɛnɡə a kkan'da] 
Zoppo ballerino e balbuziente cantante.

|| BA Chi nasce quadre ne more tunne 
[ki 'naʃʃə 'kwadrə nə m'mɤrə 'tunnə] 
Ndr. Chi nasce quadrato non muore rotondo.

|| BA s’adatte a varde e selle 
[s-a'dattə a v'vardə ɛ s'sɛllə] 
N.d.R. lett. si adatta al trasporto e alla sella. 

|| BA isce vattinne 
['ɪʃʃe vat'tɪnnə] 
esci vattene.  

|| BA || Quanne cchiù renne chiù penne 
['kwannə ccʊ 'rɛnnə ccʊ 'pɛnnə] 
Quanto più ritarda, più aumentano le difficoltà.

|| BA || U liette se chiame rose si nen duorme te repose 
[u 'littə sə 'cɜmə 'rɤsə, sə nən 'dʊrmə tə rə'pɤsə] 
Il letto si chiama rosa, se non dormi ti riposa.

|| BA || L’acque romp’i ponte, u vine dace a salute 
[l'akkwə 'rɔɱbə i 'pɔndə, u 'vɪnə 'dɜʧə a sa'lʉtə] 
l’acqua rompe i ponti, il vino dà la salute.

|| BA  Chi te sape te scrive
[ki tə 'sɜpə tə s'krivə] 
Chi ti consoce ti descrive.

|| BA puzza sculà 
['putʦa sku'la] 
augurio di vedere deperire lentamente come si consuma la candela. N.d.R. lett. Che tu possa deperire. 

BA sculàre pennangule 
[sku'lɜrə pennan'gʉlə] 
giovane studente. 

|| BA fa bene e scuorde, fa male e pienzece 
[fa b'benə ɛ s'kurdə, fa 'mɜlə ɛ p'pinʣəʧə] 
fa bene e dimentica, fai male e pensaci. 

 

|| BA  A càse 'de sunatùre nen 'se portene serenàte 
[a 'kɜsə də suna'tʉrə nən sə 'pɔrtənə sərə'nɜtə] 
A casa di suonatori non si portano serenate.

|| BA tene na sentùte! 
['tenə na sən'dʉtə!] 
fa orecchio da mercante! N.d.R. Lett. ha una sentita!

|| BA A càse 'de sunatùre nen 'se portene serenàte 
[a 'kɜsə də suna'tʉrə nən sə 'pɔrtənə sərə'nɜtə] 
A casa di suonatori non si portano serenate.

|| BA Nen se spose u ciucce pe paura ca i strazze i lenzole 
[nən sə s'pɤsə u 'ʧʊtʧə pə ppa'ʉrə ka i s'tratʦə i lən'ʣɤlə] 
Non sposa l’asino per paura che  stando a letto strappi le lenzuola. 

|| BA Vide cum’u marite ave struppiate a quella là 
[vɪdə 'kumə u ma'rɪtə a struppi'jɜtə a  k'kwɛlla lla] 
N.d.R. Guarda come il marito ha storpiato -ingrassato- quella là. 

|| BA Siemene quanne vuoje c’a giugne miete 
['simənə 'kwannə 'vujə k-a d'ʤʊɲɲə 'mitə] 
Semina quando vuoi, ma sempre a giugno mieterai. 

|| BA Isse su sono e isse su frische 
['ɪssə s-u 'sɤnə ɛ 'ɪssə s-u 'frɪʃkə] 
lui canta e lui fischia, fa tutto da se.

|| BA Suonne sunnate tre vote jucate 
['sunnə sun'nɜtə trɛ v'vɤtə ju'kɜtə] 
Sogno sognato si gioca tre volte.

|| BA Brutte a luvà u cappielle a i tegnuse 
[b'brʊttə a lu'wa u kap'pillə ɛ təɲ'ɲʉsə] 
Ndr. È pericoloso togliere il cappello ai tignosi.

|| BA Tratte che chi eja megghie de te e falli li spese. 
['trattə kə kki ɛ 'mɛɟɟə də tɛ ɛ 'fall-i s'pɘsə] 
Tratta con chi è meglio di te e fagli dei doni.

|| BA tecte u tuje e damme u mije 
['tɛktə u 'tʉjə ɛ d'dammə u 'mɪjə] 
N.d.R. eccoti il tuo e dammi il mio.

|| BA Tre vote se vace mpaccije: giuventù, miezzetempe e vecchiaie 
[trɛ v'vɤtə sə 'vɜʧə ɱbat'ʧɪjə: dʤuvən'dʊ, midʣə'tiɱbə ɛ vvəc'cɜjə] 
Tre volte s’impazzisce: gioventù, mezz’età e vecchiaia.

|| BA L’ave puoste a vennelle ncuolle
[l'ɜvə 'pustə a vən'nɛllə n'ɡullə] 
la moglie che domina il marito. N.d.R. lett. Gli ha messo la gonnella addosso. 

|| BA  Men’a viente e nen s’abbuschie niente 
['mɘna 'vində ɛ nən s-ab'bʊʃkə 'nində] 
Tira vento e non si guadagna niente.

|| BA tene i vierme ncape 
['tenə i 'virmə n'ɡɜpə] 
gli passano ubbie per la testa. N.d.R. lett. ha i vermi in testa. 

|| BA  Vuove pascene e campane sonene 
['vuvə 'paʃʃənə ɛ kkaɱ'bɜnə 'sɔnənə]  
I buoi pascolano e i campanacci suonano.

|| BA vocche de l’aneme 
['vɔkkə də l'anəmə] 
sterno. N.d.R. lett. bocca dell’anima.

|| BA vulije de cavele musce 
[vulɪjə də 'kavələ 'mʊʃʃə] 
desiderio inappagabile. N.d.R. lett. Voglia di cavoli mosci.

|| BA Vuove pascene e campane sonene 
['vuvə 'paʃʃənə ɛ kkaɱ'bɜnə 'sɔnənə]  
I buoi pascolano e i campanacci suonano. 

|| BA chiove a zeffunne 
['cɤvə a tʦəf'funnə] 
N.d.R. piove senza misura.

|| BA Manche si fosse venute na zinchere 
['manɡə si 'fɔssə və'nʉtə na 'ʦɪnɡərə] 
Nemmeno se fosse venuta una zingara ad indovinare l’avvenire.

|| BA Zippere tise 
['ʦɪppərə 'tɪsə] 
Persona che cammina impalata senza alcuna movenza. N.d.R. lett. Zeppa tesa. 

|| BA bezzoche tira a Cristo che la zoche 
[bbəd'ʣɤkə tɪr-a k'krɪstə k-a 'ʦɤkə]  
bigotta tira a Cristo con la fune. 

|| BA Zuche finte 
['ʦukə 'fində] 
Ragù senza carne. N.d.R. lett. sugo finto. 

CS = Coda Saverio

|| CS L’acque d’aprile, vále nù varrile 
[l'akkwə d-a'prɪlə, 'vɜlə nu var'rɪlə] 
Ndr. L’acqua di aprile vale un barile.

|| CS Si vuje aggabbà u vecine, avezete súbbete a matine 
[si 'vujə aɡɡab'ba u və'ʧɪnə, 'avəzətə 'sʊbbətə a ma'tɪnə] 
Ndr. Se vuoi gabbare il vicino, alzati subito la mattina.

|| CS U vine cacce fore i cose ammucciáte 
[u 'vɪnə 'katʧə 'fɤrə i 'kɤsə ammut'ʧɜtə] 
Ndr. Il vino tira fuori le cose nascoste.

|| CS L’appetite nen vole cundemènte 
[l-appə'tɪtə nən 'vɤlə kundə'mɛndə] 
Ndr. L’appetito non vuole condimento.

|| CS L’amiche se canosce, quanne háije de besugnije 
[l-a'mɪkə sə ka'nɔʃʃə 'kwannə 'ɜjə də b'bəsʊɲɲə] 
Ndr. L’amico si conosce quando sei nel bisogno.

|| CS Vattínne, ancore te cante u calannarije  
[vat'tɪnnə, an'ɡɤrə tə 'kandə u kalan'narjə] 
N.d.R. Vattene via altrimenti ti canto il calendario -ti dico tutto ciò che hai fatto di sbagliato-.

|| CS A fèmmene? ha ngannáte  o dijavele 
[a 'fɛmmənə? a  nɡan'nɜtə ɔ 'djavələ] 
Ndr. La donna? ha ingannato il diavolo.

|| CS Recurdete, sope a faccie da tèrre sì tú u chijù fèsse 
[rə'kurdətə, 'sɤp-a  'fatʧə  d-a 'tɛrrə sɪ ttʊ u c'cʊ f'fɛssə] 
Ndr. Ricordati, sulla faccia della terra sei tu il più fesso.

|| CS Gallina vècchije brode mègghije 
[ɡal'lɪna 'vɛccə b'brɤdə 'mɛɟɟə] 
Ndr. Gallina vecchia miglior brodo.

|| CS Garibalde sope a quílle mítte l’ate 
[ɡarib'baldə, 'sɤp-a k'kwɪllə 'mɪttə l'atə] 
Ndr. lett. Garibaldi su quello metti l’altro.

|| CS Chi se magne i mèle e chi se gèle i dinte 
[ki sə 'maɲɲə i 'melə ɛ kki sə d'ʤelə i 'dində] 
Ndr. Chi si mangia le mele e chi si gela i denti. 

|| CS Guardate inde o spècchije quante sì bèlle 
['ɡwardətə 'ɪnd-ɔ s'pɛccə 'kwandə sɪ b'bɛllə] 
N.d.R. Guardati nello specchio quanto sei bello.

|| CS ijnere e nepute, quílle che fáje eje tutte perdùte 
['jɪnərə  ɛ nnə'pʉtə, 'kwɪllə kə 'fɜjə ɛ 'tʊttə pər'dʉtə] 
Ndr. Generi e nipoti, quello che fai è tutto perduto.

|| CS  A marúgge, ogne mále destrugge
[a ma'rʊdʤə, 'ɔɲɲə m'mɜlə dəs'trʊdʤə]
Ndr. La mareggiata, ogni male distrugge.

|| CS Sant’Antunije masckere e sune 
[sand-an'dʊnjə 'maʃkərə ɛ s'sunə] 
Ndr. Sant’Antonio, maschere e suoni.

|| CS U mègghije matremonije èije quílle che nen se fáce 
[u 'mɛɟɟə matrə'mɔnjə ɛ 'kwɪllə kɛ nən sə 'fɜʧə] 
Ndr. Il miglior matrimonio è quello che non si fa.

|| CS Vattínne papunne da sotte o litte sennò tu mènghe nu mattone ‘mbitte 
[vat'tɪnnə pa'pʊnnə da 'sɔtt ɔ 'littə sən'nɔ t-u 'mɛnɡə nu ma'tɤnə ɱ'bittə] 
N.d.R. Va’ via fantasma da sotto il letto, altrimenti ti lancio un mattone sul petto  -addosso-. 

|| CS U nfamone more súbbete 
[u nfa'mɤnə 'mɤrə 'sʊbbətə] 
Ndr. Lo spione muore presto.

|| CS Vále chijù nu fatte, che cinte parole
['vɜlə c'cʊ nu 'fattə, kɛ 'ʧində pa'rɤlə] 
Ndr. Vale più un fatto, che cento parole

|| CS La morte nen háve paure du mideche 
[a 'mɔrtə nənn'ɜvə pa'ʉrə d-u 'midəkə] 
Ndr. La morte non ha paura del medico.

|| CS A chijagnije stù murte so’ lacreme pèrse  
[a c'caɲɲə stu 'murtə sɔ 'lakrəmə pɛrʦə] 
N.d.R. lett. A piangere questo morto sono lacrime perse.  

|| CS Voce de popele, voce de Dije  
['vɤʧə də 'pɔpələ,  'vɤʧə də d'dɪjə] 
N.d.R. Voce di popolo, voce di Dio. 

|| CS A precessione se vède quanne s’arretire 
[a prəʧəs'sjɤnə sə 'vedə 'kwannə s-arrə'tɪrə] 
N.d.R. lett. La processione si vede quando termina. 

|| CS U púlpe se coce che l’acqua suija stèsse 
[u 'pʊlpə sə 'kɤʧə kə l'akkwa 'sʉja s'tɛssə] 
Ndr. Il polipo si cuoce con la sua stessa acqua.

|| CS Quarant’anne, a máre che tutte i panne 
[kwarand'annə, a m'mɜrə kə t’tʊtt-i 'pannə] 
Ndr. Quarant’anni, a mare con tutti i panni.

|| CS recotta sckante 
[rə'kɔtta ʃ'kandə] 
Ricotta forte. 

|| CS Robe arrubáte corta duráte 
['rɔbbə arrub'bɜtə 'kɔrta du'rɜtə] 
N.d.R. lett. Roba rubata, corta durata.

|| CS Andò lampe scampe, ndo’ ntrone chijove 
[an'dɔ 'laɱbə s'kaɱbə, n'dɔ n'drɤnə 'cɤvə] 
Ndr. Dove lampeggia spiove, dove tuona priove.

|| CS U scarpáre chi scarpe rotte 
[u skar'pɜrə k-i s'karpə 'rɔttə] 
N.d.R. Il calzolaio con le scarpe rotte.

|| CS U scerúppe ínte o buttiglijone u velène inte a buttiglijozze 
[u ʃə'rʊppə 'ind-ɔ bbuttəʎ'ʎɤnə, u və'lenə 'ind-a bbuttəʎ'ʎɔtʦə] 
N.d.R. Lo sciroppo nel bottiglione, il veleno nella bottiglietta.

|| CS Andò sckoppe ndrone 
[an'dɔ ʃ'kɔppə n'drɤnə] 
N.d.R. Dove scoppia lì tuona. 

|| CS A precessijone stáce fèrme e a cère se struje 
[a prəʧəs'sjɤnə s'tɜʧə 'fɛrmə ɛ a 'ʧerə sə s'trʉjə] 
Ndr. La processione sta ferma e la cera si consuma.

|| CS U suirchije rompe o  cuirchije 
[su'wɪrcə 'rɔɱbə ɔ ku'wircə] Ndr. 
Il soverchio rompe il coperchio.

|| CS Zompe u cetrule e vace ncule all’urtuláne 
['ʦɔɱbə u ce'trʉlə ɛ v'vɜʧə n'ɡʉlə all-urtu'lɜnə] 
Ndr. Salta il cetriolo e va in culo all’ortolano.

|| CS U pèggie vinte èije quílle che èsce da ncule 
[u 'pɛɡɡə 'vində ejə 'kwɪllə kɛ 'ɛʃʃə da n'ɡʉlə] 
N.d.R. Il peggior vento è quello che esce dal sedere.

|| CS Viseta corte, amicizija longhe 
['kɔrtə, amə'ʧɪtʦja 'lɔnɡə] 
Ndr. Visita corta, amicizia lunga.

CS A zínchere? caccele fóre 
[a 'ʦɪnɡərə? 'katʧələ 'fɤrə] 
N.d.R. La zingara? cacciala fuori di casa.

|| CS Zippere tise e arche túnne mantenene u múnne 
['ʦɪppərə 'tisə ɛ 'arkə 'tunnə man'dɛnənə u 'mʊnnə] 
Ndr. Zeppe tese ed archi tondi, sostengono il mondo.

|| CS zoche de mbitte 
['ʦɤkə də ɱ'bittə] 
troccoli.

|| CS A zocchele falle trasí e dacce a segge 
[a 'ʦɔkkələ 'falla tra'sɪ ɛ d'datʧə a 'sɛdʤə] 
Ndr. La prostituta falla entrare e dalle la sedia -e falla accomodare-.

|| CS Viáte  a  chi  tène  nu  padrètèrne ncile e une ‘ntèrre 
[vi'jɜtə a kki 'tenə nu patre'tɛrnə n'ʤilə ɛ 'ʉnə n'dɛrrə] 
Ndr. Beato chi ha un Padreterno in cielo ed uno in terra.

AO =  Anzivino Osvaldo

|| AO M'abbàtte 'a fianghètte 
[m-ab'battə a fjan'ɡɛttə] 
Mi batte la fianchetta.

|| AO Tène l’argìnde: ’i volle u sanghe 
['tenə l-ar'ʤində: i 'vɔllə u 'sanɡə] 
Ha l’argento: gli bolle il sangue.

||  AO Quande sì assalijàte! 
['kwandə sɪ assali'jɜtə] 
Quanto sei insipido! 

|| AO Asse de coppe parènde a trè denare, tutte i scarpàre fanne 'a 'mòre k'i lavannàre 
['assə də 'kɔppə pa'rɛndə a t'trɛ ddə'nɜrə, 'tʊttə i skar'pɜrə 'fannə a 'mɤrə k-i lavan'nɜrə] 
Asso di coppe parente a tre denari, tutti gli scarpari amoreggiano con le lavandaie.

|| AO || Avetìjete d’o cafone arreccùte e d’o segnòre appezzendùte. 
[avə'tijətə d-ɔ ka'fɤnə arrək'kʉtə ɛ d-ɔ səɲ'ɲɤrə appətʦən'dʉtə] 
Guardati dal cafone arricchito e dal signore immiserito (divenuto pezzente).

|| AO ||  Si u malate nen ze lagne u brode nen l’ave 
[si u ma'lɜtə nʣə  'laɲɲə  u b'brɤdə nən l'ɜvə] 
Se il malato non si lagna il brodo non l’ha.

|| AO U buscijàrde ha da tené ‘a memoria bone 
[u bbuʃi'jardə 'adda tə'nɛ a mə'mɔrja b'bɤnə] 
Il bugiardo deve avere la buona memoria.

|| AO U zuppe a ballà, u cacàgghje a candà 
['ʦuppə a bbal'la, u ka'kaɟɟə a kkan'da] 
Lo zoppo a ballare, il balbuziente a cantare.

|| AO E' jùte pe farse 'a croce e s'è cecàte l'ùcchje 
['jʉtə  pə f'farsə a 'krɤʧə ɛ ss-ɛ tʧə'kɜtə l 'uccə]
È andato par farsi la croce e si è accecato.

|| AO ‘A gatte d’a despènze. Cum’è èsse accussì pènze. 
[a 'ɡattə d-a dəs'pɛnʣə. 'kum-ɛ 'ɛssə akkus'sɪ 'pɛnʣə] 
La gattadella dispensa. Come è essa così pensa.

|| AO Chi desprèzze accàtte 
[ki dəs'prɛtʦə ak'kattə]
Chi disprezza compera.

|| AO Quanne u pòvere dace ’o rìkke, u dijàvele s’’a rìre 
['kwann-u 'pɔvərə 'dɜʧə ɔ 'rɪkkə u 'djavələ s-a rɨrə] 
Quando il povero dona al ricco, il diavolo se la ride.

|| AO ‘A galètte vace e vène fin’a che nen ze spèzze ‘a zoke e vace abbàsce ‘o pùzze
[a ɡa'lɛttə 'vɜʧə ɛ  v'venə 'fin-a kke nʣə s'pɛtʦə a 'ʦɤkə ɛ v'vɜʧə ab'baʃʃə ɔ 'pʊtʦə]
La secchia va e viene fino a che non si spezza la fune e cade giù nel pozzo.

|| AO Ndo’ tanda galle càndene nen face maje jùrne! 
[ndɔ 'tanda 'ɡallə 'kandənə nən 'fɜʧə 'mɜjə 'jurnə!] 
Dove tanti galli cantano non fa mai giorno!

|| AO Quanne ‘a gatte nen ge stace ’u  sorge abbàlle 
['kwannə  a  'ɡattə nʤə s'tɜʧə u 'sɔrʤə ab'ballə] 
Quando la gatta non c’è il sorcio balla.

|| AO Gennaje: frìdde e fame 
[dʤən'nɜjə: 'frɪddə ɛ f 'fɜmə] 
Gennaio: freddo e fame.

|| AO Giacchìne facìje ‘a lègge e Giacchìne murìje apprìme 
[ʤak'kɪnə fa'ʧɪjə a 'lɛdʤə ɛ ʤak'kɪnə mu'rɪjə ap'prɪmə] 
Gioacchino -Murat- fece la legge e Gioacchino morì per primo.

|| AO Giugne: fàvecia chjène 
[d'ʤʊɲɲə 'favəʧa 'cenə] 
Giugno: falce piena.

|| AO Si è de razze torne ‘o jazze. 
[si ɛ də 'ratʦə 'tɔrnə ɔ 'jatʦə] 
Se è di razza torna al giaciglio.

|| AO 'A sère tanda lijùne, ‘a matine tanda caregnùne 
[a 'serə 'tanda li'jʉnə, a ma'tɪnə 'tanda karəɲ'ɲʉnə] 
La sera tanti leoni, la mattina tanti carognoni.

|| AO Marìte  e fìgghje cume Dìje t’ ‘i manne t’i pìgghie 
[ma'rɪtə ɛ f'fɪɟɟə 'kumə d'dɪjə t-i 'mannə, t-i 'pɪɟɟə] 
Marito e figli come Dio te li manda te li pigli.

|| AO Si marze ngrògne te face zumbà l’ògne 
[si 'marʦə n'ɡrɔɲɲə tə fɜʧə zuɱ'ba l 'ɔɲɲə] 
Se marzo ingrugna ti fa saltare l’unghia. Per il gelo. 

|| AO Mazze e panèlle fanne i fìgghje bèlle. 
['matʦə ɛ ppa'nɛllə 'fannə i 'fɪɟɟə b'bɛllə] 
Mazza e panella (pane) fanno i figli belli.

|| AO Se sape ndo’ se nasce ma nen ze sape ndo’ se more. 
['sɜpə ndɔ sə 'naʃʃə ma nʣə 'sɜpə ndɔ sə 'mɤrə] 
Si sa dove si nasce ma non si sa dove si muore.

|| AO Marze face u fiore, abbrìle ave l’onòre   
[si 'marʦə  sə n'ɡrʊɲɲə, tə  'fɜʧə ʦuɱ'ba l'ɔɲɲə] 
Marzo mette il fiore, aprile ha l’onore.

|| AO U pajèse è d’u paisàne 
[u pa'jesə ɛ d-u  pai'sɜnə] 
Il paese è del paesano.

|| AO Prime ê dinde e po' ê parìnde 
['prɪmə ɛ 'dində ɛ ppɔ ɛ pa'rində]
Prima ai denti e poi ai parenti.

|| AO Chi sparte rekkèzze se trove pezzendarìje 
[ki s'partə rək'kɛtʦə sə 'trɤvə  pətʦənda'rɪjə] 
Chi sparte ricchezza si trova pezzenteria.

|| AO ’A pulezzìje face male sole ê sakke 
[a puləd'ʣɪjə 'fɜʧə 'mɜlə 'sɤlə ɛ 'sakkə] 
La pulizia fa male solo -dentro le- tasche.

|| AO Mariulìzzie e puttanìzie s’apre ‘a tèrre e ‘u dìce 
[mariu'lɪtʦjə ɛ pputta'nɪtʦjə s'aprə a 'tɛrrə ɛ u 'dɪʧə] 
Mariolerie e puttaneggiamento si apre la terra e lo dice.

|| AO Dope ‘a quarandìne nu male ogné matìne 
['dɤpə a kwaran'dɪnə nu 'mɜlə 'ɔɲɲ-ɛ mma'tɪnə] 
Dopo la quarantina un male ogni mattina.

|| AO Quanne passe ‘a quarèseme vrùkkele e predecatùre nen zèrvene chjù 
['kwannə 'passə a kwa'rɛsəmə 'vrukkələ ɛ pprədəka'tʉrə nən 'zɛrvənə c'cʊ] 
Quando passa la quaresima broccoli e predicatori non servono più.

|| AO Aria nette: nen tene paure de sajètte 
['arja 'nɛttə: nən 'tenə pa'ʉrə də sa'jɛttə]
 Aria netta -pulita- non ha paura di saette -fulmini-.

|| AO D’o male pagatòre sciùppe quìlle che pùje. 
[d-ɔ 'mɜlə paɡa'tɤrə 'ʃʊppə 'kwɪllə kɛ 'pujə] 
Ndr. Dal cattivo pagatore trappa quello che puoi.

|| AO U prìme anne spusàte o malàte o carceràte 
[u 'prɪmə 'annə spu'sɜtə ɔ ma'lɜtə ɔ karʧə'rɜtə]
Il primo anno sposato o malato o carcerato.

|| AO Mègghje sùle che male accumbagnàte 
['mɛɟɟə 'sʉlə kɛ 'mɜlə akkuɱbaɲ'ɲɜtə] 
Meglio solo che male accompagnato.

|| AO Me prode u nase: o pugne o vase 
[mə 'prɤdə u 'nɜsə: ɔ 'pʊɲɲə ɔ 'vɜsə] 
Mi prude il naso: o pugni o baci.

|| AO Chi lasse ‘a vija vècchje e pìgghje ‘a nòve, sape quìlle ché lasse e no quìlle che tròve 
[ki 'lassə a  'vija  'vɛccə ɛ p'pɪɟɟə  'kwɛlla 'nɤvə, 'sɜpə 'kwɪllə kɛ 'lassə ɛ nnɔ 'kwɪllə kɛ 'trɤvə] 
Chi lascia la via vecchia e prende la nuova, sa  quello che lascia e no quello che trova.

|| AO Nen ge vole ‘a zìnghere p’ adduvenà ‘a fertùne 
[nʤə 'vɤlə a 'ʦɪnɡərə p-adduwə'na a fərtʉnə] 
Non occorre la zingara per indovinare la fortuna.

|| AO Quanne ‘a zìte è maretàte tutte ‘a vònne 
['kwannə a 'ʦɪtə ɛ marə'tɜtə ‘tʊtt-a 'vɔnnə] 
Quando la signorina è maritata, tutti la vogliono.

LMG  = Lo Mele Giacomo 

|| LMG Chi tarde arrive, màle allogge 
[ki 'tardə ar'rɨvə, 'mɜlə al'lɔdʤə] 
Ndr. Chi tardi arriva, male alloggia.

|| LMG Povere a chi more, biàte a chi campa 
['pɔvərə a kki 'mɤrə, bi'jɜtə a kki 'kaɱbə] 
Ndr. Povero chi muore, beato chi vive.

|| LMG M’assemmégghie, a putèie Céccancule 
[m-assəm'mɛɟɟə a pu'tejə ʧekkan'ɡʉlə] 
Mi sembra la bottega di Ceccanculo.

|| LMG ‘U ciaciacche chiagne e ‘a puttàne se chenzole 
[u ʧa'ʧakkə 'caɲɲə ɛ a put'tɜnə sə kən'ʣɤlə] 
Ndr. Il protettore piange e la prostituta si consola.

|| LMG ‘A ciavele vàce vestita nère, p’i ‘mpicce de l’ate 
[a 'ʧavələ 'vɜʧə vəs'tɪta 'nerə p-i ɱ'bɪtʧə də l'atə] 
Ndr. lett. La gazza si veste di nero per gli impicci degli altri.

|| LMG Chi tène nàse, tène crianze 
[ki 'tenə 'nɜsə,  'tenə kri'anʣə] 
Ndr. Chi ha naso, ha buona educazione.

|| LMG ‘U delore èje de chi ‘u sénte, no de chì passe e tène ménte.
[u də'lɤrə 'ejə də ki u 'sɛndə, nɔ də ki 'passə ɛ t'tenə 'mɛndə] 
Ndr. Il dolore è di chi lo sente, non di chi passa e guarda.

|| LMG I pégge càne, i mègghie iazze 
[i 'pɛdʤə 'kɜnə, i 'mɛɟɟə 'jatʦə] 
Ndr. I peggiori cani -hanno- le migliori cucce.

|| LMG Pe ‘ìnere e nepute, quille ca fàie e tutte perdute 
['jɪnərə  ɛ nnə'pʉtə, 'kwɪllə kə 'fɜjə ɛ 'tʊttə pər'dʉtə] 
Ndr. Per generi e nipoti, quello che fai è tutto perduto.

|| LMG Pasque, diune e sénza mésse 
['paskwə,  di'jʉnə ɛ s'sɛnʣa 'mɛssə] 
Ndr. lett. Pasqua, digiuno e senza messa.

|| LMG A precessione camine, e ‘a cère se struie 
[a prəʧəs'sjɤnə ka'mɪnə, ɛ a 'ʧerə sə s'trʉjə]
Ndr. La processione cammina e la cera si consuma.

|| LMG Chi tène i récchie grosse, nen more màie 
['tenə i 'rɛccə 'ɡrɔssə nə m'mɤrə 'mɜjə] 
Ndr. Chi ha le orecchie grandi, non muore mai.

|| LMG ‘U respétte, vène da ‘n’ate respétte 
[u rəs'pɛttə, 'venə da n-atə rəs'pɛttə] 
Ndr. Il rispetto deriva da -vuole- altro rispetto.

|| LMG Quanne more une ca prutéste, biàte a mé ca more e frecàte a chi reste 
['mɤre 'ʉnə ka pru'tɛstə, bi'jɜtə a mmɛ ka 'mɤrə ɛ frə'kɜtə a kki 'rɛstə] 
Ndr. Quando muore uno che protesta, beato me che muoio e si frega chi resta.

|| LMG A precessione se vète quanne se retire 
[a prəʧəs'sjɤnə sə 'vetə 'kwannə sə rə'tɪrə] 
Ndr. La processione di vede quando  rientra.

|| LMG Quélle che strille, èje sémpe l’utema rote d’u carre 
['kwɛllə kɛ s'trɪllə ɛ 'sɛɱbə l'utəma 'rɤtə d-u 'karrə] 
Ndr. Quella che strilla -stride- è sempre l’ultima ruota del carro.

|| LMG Chi rumàne, s’aggiuste 
[ki ru'mɜnə s-ad'ʤʊstə] 
Ndr. Chi resta si sistema.

|| LMG Passàte ‘a féste, gabbàte ‘u sante 
[pas'sɜtə a 'fɛstə, ɡab'bɜtə u 'sandə] 
Ndr. Passata la festa, gabbato il santo. 

|| LMG ‘A botta ‘ncàpe, e ‘u sanghe p’u pète 
[a b'bɔtta n'ɡɜpə, ɛ u 'sanɡə p-u 'petə] 
Ndr. lett. La botta in testa, e il sangue dal piede.

|| LMG Chi fàce ‘u sapute, addevénte sapone 
[ki 'fɜʧə u sa'pʉtə, addə'vɛndə sa'pɤnə] 
Ndr. lett. Chi fa il saputo diventa sapone.

|| LMG ‘A figghia mope, ‘a scanne ‘a mamme 
[a 'fɪɟɟa 'mɤpə a s'kannə a 'mammə] 
Ndr. lett. La figlia muta la scanna -capisce- la madre.

|| LMG ‘U diavele ‘u facie fà e ‘u diavele ‘u facie scuprì 
[u 'djavələ  u fa'ʧɪjə fa ɛ u 'djavələ  u  fa'ʧɪjə sku'prɪ] 
Ndr. Il diavolo lo fece fare ed il diavolo lo fece scoprire.

|| LMG ‘U ‘cchiù triste, èje a scurcià ‘a code 
[u c'cʊ t'trɪstə, 'ejə a skur'ʧa a 'kɤdə] 
Ndr. La cosa più difficile, è scorticare la coda.

|| LMG I ségge annanze e i ferlizze arrète 
[i 'sɛdʤə an'nanʣə ɛ i fər'lɪtʦə ar'retə] 
Ndr. Le sedie avanti e gli sgabelli dietro.

|| LMG Chi de speranze vive, desperàte more! 
[ki də spə'ranʣə 'vivə, dəspə'rɜtə 'mɤrə!] 
Ndr. Chi di speranza vive disperato muore.

|| LMG Tratte che quille mégghie de té e facce i spèse! 
['trattə kə k'kwɪllə 'mɛɟɟə də tɛ ɛ f'fatʧə i s'pesə!] 
Ndr. Tratta con chi è migliore di te e fagli dei regali!

|| LMG Sì nen chiove, stezzechèie! 
[si nən 'cɤvə, stəzzə'kejə!] 
Ndr. Se non piove, pioviggina.

|| LMG Chi troppe vole, nînte strénge 
[ki 'trɔppə 'vɤlə, 'nində s'trɛnʤə] 
Ndr. Chi troppo vuole, niente stringe.

|| LMG ‘U delore èje de chi ‘u sénte, no de chì passe e tène ménte 
[u də'lɤrə ɛ də ki u 'sɛndə, nɔ də ki 'passə ɛ tənə'mɛndə] 
Ndr. Il dolore è di chi lo sente, non di chi passa e guarda.

|| LMG Pur’ e pulece, i vénene a tosse 
[pʉr-ɛ 'pʊləʧə i 'vɛnənə a 'tɔssə] 
Ndr. Anche alle pulci viene la tosse.

|| LMG L’acqua fine, trapàne i rine. L’acqua grosse, trapàne l’osse 
[l'akkwa 'fɪnə tra'pɜnə i 'rinə, l'akkwa 'ɡrɔssə tra'pɜnə l'ɔssə] 
L’acqua sottile perfora i reni, l’acqua grossa perfora le ossa.

|| LMG Deceve Pulecenélle, ca pe màre, nen se trovene tavérne 
[də'ʧevə  puləʧə'nɛllə ka pə m'mɜrə nən sə 'trɔvənə ta'vɛrnə]
 Ndr. Diceva Pulcinella che per mare non si trovano taverne.

|| LMG ‘A chi è l’uteme, a mamme ‘u tène 
[a kki ɛ l'ʊtəmə, a 'mammə u 'tenə] 
Ndr. lett. A chi è ultimo, la mamma lo tiene.

|| LMG ‘A galline fàce l’uve, o galle i duscke ‘u cule 
[a ɡal'lɨnə 'fɜʧə l'uvə,  ɔ  'ɡallə i 'dʊʃkə u 'kʉlə] 
Ndr. La gallina fa l’uovo, al gallo brucia il culo.

|| LMG I ciucce fanne a lite, i varrile se sfascene
[i 'ʧʊtʧə 'fannə al'lɪtə, i var'rɪlə sə s'faʃʃənə] 
Ndr. Gli asini litigano, i barili si rompono.

|| LMG Tîne a rugne e tîne a tigne, vavattinne fore a vigne 
['tine a  'rʊɲɲə ɛ t'tine a 'tɪɲɲə, vavat'tɪnnə 'fɤrə a 'vɪɲɲə] 
Ndr. Hai la rogna ed hai la tigna, vattene fuori dalla vigna.

|| LMG Fin ‘cché stàce ‘a vite, stàce a speranze 
['fɪnə kɛ s'tɜʧə a 'vɪtə, s'tɜʧə a spə'ranʣə] 
Ndr. Finché c’è la vita, c’è la speranza.

|| LMG ‘A galline ck’a vozze, vàce truvanne ‘a sozze 
[a ɡal'lɪnə k-a 'vɔtʦə 'vɜʧə tru'wannə a 'sɔtʦə] 
Ndr. La gallina col gozzo, cerca una gallina simile.

|| LMG Chi vole ‘a morte de l’ate, ‘a suie ‘a  tène arrète o cuzzétte 
[ki 'vɤlə a 'mɔrtə də l-atə a 'sʉjə a 'tenə ar'retə ɔ kut'ʦɛttə] 
Ndr. Chi desidera la morte degli altri, la sua ce l’ha dietro la nuca.

MG¹  = Marchesino Giuseppe 

|| MG¹ A carne se jette e i cane s’arraggene 
[a 'karnə sə 'jɛttə ɛ i 'kɜnə s-ar'radʤənə] 
La carne si butta e i cani si arrabbiano.

|| MG¹ A cicere  a cicere s’énghje ‘a pegnate 
[a t'ʧɪʧərə a t'ʧɪʧərə s'ɛnɟə a pəɲ'ɲɜtə] 
Ndr. A cece a cece si riempie la pignatta.

|| MG¹ Tande ricche marenare, tande povere pescatore 
['tandə 'rɪkkə marə'nɜrə, 'tandə 'pɔvərə pəska'tɤrə] 
Ndr. Tanto ricco marinaio, tanto povero pescatore.

|| MG¹ A chiagne ‘u murte sonde lagreme pérze 
[a c'caɲɲə u 'murtə 'sɔndə 'lakrəmə 'pɛrʦə] 
Ndr. A piangere il morto sono lacrime perse.

|| MG¹ Casa sciocca, génde ‘ndulénde 
['ʃɔkkə, d'ʤɛndə ndu'lɛndə] 
Ndr. Casa disordinata, gente pigra.

|| MG¹ ‘U ciucce porte ‘a pagghje e ‘u ciucce s’a magne 
['ʧʊtʧə 'pɔrtə a 'paɟɟə ɛ u 'ʧʊtʧə s-a 'maɲɲə] 
Ndr. L’asino porta la paglia e l’asino se la mangia. 

|| MG¹ D’o male pagatore acciaffe quille chè puje 
[d-ɔ 'mɜlə  paɡa'tɤrə at'ʧaffə  'kwɪllə  kɛ 'puje] 
Ndr.  Dal cattivo pagatore prendi quello che puoi.

|| MG¹ Damme tîmbe che tè spertuse, decije ‘u pappele ‘mbacce a fafe 
['dammə 'tiɱbə kɛ tə spər'tʉsə, də'ʧɪjə u 'pappələ ɱ'batʧə a 'fɜfə] 
Ndr. Dammi tempo che ti faccio un buco, disse l’insetto alla fava.

|| MG¹ Acqua passate nen macine muline 
['akkwa pas'sɜtə nən 'maʧənə mu'lɪnə] 
Ndr. Acqua passata non macina mulino.

|| MG¹ Hamme fatte cule rutte e péna pagate 
['ammə 'fattə 'kʉlə 'rʊttə ɛ p'pena pa'ɡɜtə] 
Ndr. lett. Abbiamo fatto culo rotto e pena pagata.

|| MG¹ Tarde pendeménde a nînde aggiove 
['tardə pəndəmɛndə a n'nində ad'ʤɤvə] 
Ndr. Pentimento tardivo a niente serve.

|| MG¹ Fémmene e pizze hanna èsse fattizze 
['fɛmmənə ɛ p'pɪtʦə 'anna 'ɛssə fat'tɪtʦə] 
Ndr. Femmine e pizze devono essere di grosso spessore.

|| MG¹ ‘U polece ché cadeje ‘nda farine se credéve mulenare 
[u 'pɔləʧə kɛ ka'dɪjə nd-a fa'rɪnə sə krə'devə mulə'nɜrə] 
Ndr. La pulce che cadde nella farina pensò di essere il mugnaio.

|| MG¹ Quanne ‘u diavale t’accarezze vôle l’aneme 
['kwannə u 'djavələ t-akka'rɛzzə 'vɤlə l'anəmə] 
Ndr. Quando il diavolo ti accarezza vuole l’anima.

|| MG¹ U Signore manne i cumbitte a chi nen téne dinde 
[u səɲ'ɲɤrə 'mannə i kuɱ'bittə a kki nən 'tenə 'dində] 
Ndr. Il Signore manda i confetti a chi non ha denti.

|| MG¹ A case  d’i  poverilli  nen  manchene  stozze 
[a 'kɜsə d-i povə'rillə nən 'manɡənə s'tɔtʦə] 
Ndr. Nella casa dei poveretti non mancano pezzi di pane duro. |

|| MG¹ Tarde pendeménde a nînde aggiove 
['tardə pəndəmɛndə a n'nində ad'ʤɤvə] 
Ndr. Il pentimento tardivo non giova a niente.

|| MG¹ Fèmmene e téle ne se védene a luce d’i cannele 
['fɛmmənə ɛ t'telə nə nʣə 'vɛdənə a 'lʊʧə d-i kan'nelə] 
Ndr. Donne e tele non si guardano al lume di candela.

|| MG¹ D’ogne témpéste véne la fine 
[d'ɔɲɲ-ɛ ttəɱ'bɛstə 'venə a 'fɪnə] 
Ndr. lett. Di ogni tempesta viene la fine.

|| MG¹ Chi téne conde e chi nen téne cande 
[ki 'tenə 'kɔndə, ɛ kki nən 'tenə 'kandə] 
Ndr. Chi ha conta e chi non ha canta. 

|| MG¹ Chi téne magne e chi nen téne magne e véve 
[ki 'maɲɲə ɡal'lʊtʧə ɛ kki ɲ'ɲɔttə və'lenə] 
Ndr. Chi ha mangia e chi non ha mangia e beve.

|| MG¹ Se na fosse èje fatte ad opera d’arte te face métte i turnise da parte 
[sɛ na 'fɔssə 'ejə 'fattə a 'ɔpəra d'artə, tə 'fɜʧə 'mɛttə i tər'nɪsə da 'partə] 
Ndr. Se una fossa è fatta ad opera d’arte ti fa mettere i tornesi da parte.

|| MG¹ Chi parle ‘mbacce  nen’èje chiamate tradetore 
[ki 'parlə ɱ'batʧə nənn'ejə ca'mɜtə tradə'tɤrə] 
Ndr. Chi parla in faccia non è chiamato traditore.

|| MG¹ Acqua truvule ‘ngrasse ‘u cavalle 
['akkwa 'trʊvələ  n'ɡrassə u ka'vallə] 
Ndr. L’acqua torbida ingrassa il cavallo.

|| MG¹ E’ megghje na’ brutta matine e no’ nu male vicine 
[ɛ 'mɛɟɟə na b'brʊtta ma'tɪnə ɛ nnɔ nu 'mɜlə və'ʧɪnə] 
Ndr. È meglio una brutta mattina che non  un  cattivo  vicino.

|| MG¹ Chi magne gallucce e chi gnotte veléne 
[ki 'maɲɲə ɡal'lʊtʧə ɛ kki ɲ'ɲɔttə və'lenə] 
Ndr. Chi mangia galletti e chi ingoia veleno.

|| MG¹ Prime de vede’ a vipere chiame a San Paule 
['prɪmə də və'dɛ a 'vipərə 'cɜmə a ssan 'paulə] 
Ndr. Prima di vedere la vipera chiama San Paolo.

|| MG¹ Chi tire assaje, ‘a zôche se spézze 
[ki 'tɪrə as'sɜjə, a 'ʦɤkə sə s'pɛtʦə] 
Ndr. Chi tira molto spezza la corda.

|| MG¹ Carnevale, màgnete carne assaje, zumbe e cande, sénza stangarte maje 
[karnə'vɜlə,  'maɲɲətə 'karnə as'sɜjə, 'ʦuɱbə ɛ k'kandə, 'sɛnʣa stan'ɡartə 'mɜjə]
Ndr.  Carnevale, mangia carne assai, salta e canta, senza stancarti mai.

CA = Ciannameo Alfredo

|| CA Chi aspètte u piatte de l’ate, ‘u suje su magne fridde 
[ki as'pɛttə u 'pjattə də l'atə u sʉje s-u 'maɲɲə 'frɪddə] 
N.d.R.  Chi aspetta il piatto degli altri, il suo lo mangia freddo.

|| CA Natale cku sole e Pasqua cku ceppòne 
[na'tɜlə k u 'sɤlə ɛ p'paskwə k-u ʧəp'pɤnə] 
N.d.R.  Natale con il sole e Pasqua con un grosso ceppo di legno -da bruciare-.

|| CA Denàre e corne nen se còntane 
[də'nɜrə ɛ k'kɔrnə nən sə 'kɔndənə] 
N.d.R.  Denaro e corna non si devono contare.

|| CA Cunsiglie de volpe, dammàgge de galline 
[kun'ʣɪʎʎə də 'vɔlpə, dam'madʤə də ɡal'lɪnə] 
N.d.R.  Consultazione tra volpi, -grossi- guai per le galline.

|| CA ‘U sazie nen crede ‘o dijune 
[u 'sadʣjə nən 'ɡredə ɔ di'jʉnə] 
N.d.R.  Chi è sazio non crede a chi sta a digiuno.

|| CA Pàteme nen m’ha rumàste sègge e ije manghe ferlìzze 
['patəmə nə mm-a rru'mastə 'sɛdʤə ɛ 'ijə 'manɡə fər'lɪtʦə] 
N.d.R.  Mio padre non mi ha lasciato sedie, ed io -non lascio- neanche sgabelli.

|| CA Si vuje gabbà ‘u vecìne, agàvezete prîste a matìne 
[si 'vujə ɡab'ba u və'ʧɪnə, a'ɡavəzətə 'pristə a ma'tɪnə] 
N.d.R. Se vuoi gabbare il vicino, alzati presto la mattina.

|| CA Palma ‘mbosse, grègna grosse 
['palma ɱ'bɔssə, 'ɡrɛɲɲa 'ɡrɔssə] 
N.d.R.  lett. Palma -il periodo pasquale- bagnata, grossi fasci di spighe -ottimo raccolto di grano-

|| CA Sop’o mûrte, cantàme a lìbere 
['sɤp-ɔ 'murtə, kan'dɜmə a 'lɪbbərə] 
N.d.R.  Sul morto -in occasione di un funerale- cantiamo il ‘Libera me Domine’.

|| CA Fà cume sì fatte, nensì chiamàte nè cane e nè matte 
[fa 'kumə sɪ f'fattə, nən sɪ cca'mɜtə nɛ k'kɜnə nɛ m'mattə] 
N.d.R.  Fa come sei fatto, non sarai chiamato né cane né matto.

|| CA Quanne t’è sènte ‘a mèssa e jì ‘a chjesa granne 
['kwannə  t-ɛ 'sɛndə a 'mɛssə ɛ 'jɪ a c'isa 'ɡrannə] 
N.d.R.  Quando devi ascoltare la messa, devi andare alla chiesa grande -in Cattedrale-.

|| CA Chi nen vole fà ‘u migghje, fece ‘u migghje e mizze e nate poche 
[ki nən 'vɤlə 'fa u 'mɪɟɟə, 'fɜʧə  u  'mɪɟɟ-ɛ m'midʣə ɛ n'atə 'pɤkə] 
N.d.R.  lett. Chi non vuole fare un miglio, fa un miglio e mezzo ed un altro poco.

|| CA Mundanàre: scarpe grosse e cervèlle fine 
[munda'nɜrə: s'karpə 'ɡrɔssə ɛ tʧər'vɛllə 'fɪnə] 
N.d.R.  Montanaro: scarpe grosse e cervello fine.

|| CA ‘U figghje mupe, ‘a mamme l’intende 
[u 'fɪɟɟə 'mʉpə, a 'mammə l-in'dɛndə] 
N.d.R.  Il figlio muto, la mamma lo capisce.

|| CA Cku tîmpe e ca pagghie se matùrene ‘i nèspele 
[k-u 'tiɱbə ɛ kk-a 'paɟɟə sə ma'tʊrənə i 'nɛspələ] 
N.d.R.  lett. Con il tempo e la paglia maturano le nespole.

|| CA Ha chiùppete e nevecàte e i fûsse se sò apparàte 
[a c'cʊppətə ɛ nnəvə'kɜtə ɛ i 'fussə sə sɔ appa'rɜtə] 
N.d.R.  Ha piovuto e nevicato ed i fossi si sono riempiti.

|| CA Si Marze s’ngrugne, te fàce zumpà l’ogne 
[si 'marʦə  sə n'ɡrʊɲɲə, tə  'fɜʧə ʦuɱ'ba l'ɔɲɲə] 
N.d.R.  Se marzo si ingrugna, ti fa saltare le unghie.

|| CA  A tavele ca nen si’nvetàte, cume n’asene si trattàte 
[a 'tavələ ka nən sɪ nvə'tɜtə, 'kum-ɛ  n 'asənə sɪ ttrat'tɜtə] 
N.d.R.  Alla tavola a cui non sei invitato, come un asino vieni trattato.

|| CA Nu padre campe ‘a cînte figghje, ma cînte figghje nen campane a nu padre 
[nu 'padrə 'kaɱbə a t'ʧində 'fɪɟɟə, ma 'ʧində 'fɪɟɟə nən 'kaɱbənə a nu 'padrə] 
N.d.R.  Un padre dà il sostentamento a cento figli, e cento figli non riescono a far campare un padre.

|| CA Quanne ‘a gatte n’arrive ‘o larde, dice ca eje de ràngede 
['kwannə  a 'ɡattə n-arrɨvə ɔ 'lardə, 'dɪʧə ka 'ejə də 'ranʤədə] 
N.d.R.  Quando la gatta non arriva -non  riesce  a  prendere-  al  lardo  dice  che è rancido.

|| CA N’scungiânne ‘u cane ca dorme
[nə skun'ʤannə u 'kɜnə ka 'dɔrmə] 
N.d.R.  Non importunare il cane che dorme.

|| CA Matremonie e vescuvàde, do’ cîle sò destenàte 
[matrə'mɔnjə ɛ vvesko'vɜtə, d-ɔ 'ʧilə sɔ ddəstə'nɜtə] 
N.d.R.  Matrimonio ed episcopato, dal cielo sono destinati -decisi-.

|| CA Si bèlle vuje parì, a pèlle e l'ossere t'anna dulì. 
[si b'bɛllə 'vujə pa'rɪ, a 'pɛllə ɛ ll 'ɔssərə t 'anna du'lɪ] 
N.d.R. lett. Se bello vuoi sembrare, la pelle e le ossa di devono dolere.

|| CA Mèn'a prète e s'ammùccie 'a mane! 
['menə a 'pretə ɛ ss-am'mʊtʧə a 'mɜnə!] 
N.d.R. Lancia la pietra e si nasconde la mano!

|| CA « Mò vène Sand'Antûnije, masckere e sune » 
[mɔ 'venə 'sand-an'dʊnjə, 'maʃkərə ɛ s'sunə ] 
N.d.R.. Adesso viene Sant'Antonio, maschere e suoni.

|| CA «A cavezètte de l'aneme'i mûrte / frisck'a l'àneme de chi t'emmûrte » 
[a kavə'ʦɛttə də l'anəmə i  'murtə / 'frɪʃkə a l'anəmə də ki t-ɛ m'murtə]
N.d.R. «La calza dell'anima dei morti, fresco all'anima di chi ti è morto»

|| CA Capìlle e dînde, nen fanne nînde 
[ka'pɪllə ɛ d'dində nən 'fannə 'nində] 
N.d.R. lett. Capelli e denti non fanno niente.

|| CA «Balle quante vuje ballà, ma a còppele mije nen le tuccà »! Dicije ‘u tegnûse 
[« b'ballə 'kwandə 'vujə bal'la, ma a 'kɔppəla 'mɪjə nən l-ɛ tuk'ka »! di'ʧɪjə u təɲ'ɲʉsə] 
N.d.R. “Balla quanto vuoi ballare, ma la mia coppola non la devi toccare!” Disse il tignoso.

|| CA Ti pigghje ‘u dite cke tutt’a mane 
[tə 'pɪɟɟə u 'dɪtə kə t’tʊtt-a 'mɜnə]  
N.d.R. Ti prendi il dito e tutta la mano.

|| CA Cum'u face 'u litte, accussì su trove. 
[' kum-u 'fɜʧə u 'littə, akkus'sɪ s-u 'trɤvə] 
N.d.R. Come lo fa il letto, così se lo ritrova.

|| CA 'I pèttele ca nen se fanne a Natale, nen se fanne manche a Capedanne 
[i 'pɛttələ ka nʣə 'fannə a nna'tɜlə, nʣə 'fannə 'maŋɡə a kkɜpə'dannə] N.d.R. Le pettole che non si fanno a Natale, non si fanno neanche a Capodanno.

|| CA Vattìnne papunne... nen me facenne sckjantà! 
[vat'tɪnnə pa'pʊnnə.. nən mə fa'ʧɛnnə ʃkan'da!] 
N.d.R. Vattene fantasma... non mi far spaventare!

|| CA Sò jute p'avè aiùte, aggje avute sderrùpe. 
[sɔ 'jʉtə p-a'vɛ a'jʉtə, 'aɟɟə a'vʉtə zdərrʉpə] 
N.d.R. Sono andato per ricevere aiuto, ho avuto rovina.

|| CA Matremonie e vescuvàde, do’ cîle sò destenàte 
[matrə'mɔnjə ɛ vvesko'vɜtə, d-ɔ 'ʧilə sɔ ddəstə'nɜtə] 
N.d.R. Matrimonio ed episcopato, dal cielo sono destinati -decisi-.

|| CA L'àbete nen fece 'u mòneche e 'a chieriche nen fece 'u prèvete. 
[l 'abbətə nən 'fɜʧə u 'mɔnəkə ɛ a 'cirəkə nən 'fɜʧə u 'prɛvətə] 
N.d.R. L'abito non fa il monaco e la chierica non fa il prete.

|| CA Cane suspètte abbaje a lune 
['kɜnə sus'pɛttə ab'bɜjə a 'lʉnə] 
N.d.R. Cane sospettoso abbaia alla luna.

FO = Fidanza Oriana

N.B. La trascrizione IPA, che segue il proverbio e precede la trascrizione fonetica in corsivo e la traduzione dell'autrice, è curata dal redattore. 

|| FO Sciacqua Rœse, evviv’Agnœse! 
['ʃakkwa 'rɤsə,  ev'vivə aɲ'ɲɘsə!] 
[Sciacqua Rœse̥, evviv’Agnœse̥!]
Sciala Rosa, evviva Agnese!

|| FO 'E belle e n'abballe 
[ɛ b'bɛllə ɛ nn-ab'ballə] 
[È belle̥ e n'abballe̥] 
È bello e non balla

|| FO Chi aspette ‘u piatte da l’ate, ‘u suje s’u magne fridde 
[ki as'pɛttə u 'pjattə da l'atə, u sʉje s-u 'maɲɲə 'frɪddə] 
[Chi aspette̥ ‘u piatte̥ da l’ate̥, u süje̥ s’u magne̥ fridde̥]
Chi aspetta il piatto altrui, il suo se lo mangia freddo

|| FO  U pezzende  è sempe perfediuse
[u pət'ʦɛndə ɛ 'sɛɱbə pərfə'djʉsə] 
[U pe̥zzende̥ è sempe̥ pe̥rfe̥diuse̥]
Il pezzente è sempre attaccabrighe

|| FO Quanne stace a negghije, éscene i trigghije
['kwannə s'tɜʧə a 'nɛɟɟə, 'ɛʃʃənə i 'trɪɟɟə]
[Quanne̥ stäce̥ a negghije̥, esce̥ne̥ i trigghije̥] 
Quando c'è la nebbia, escono le triglie

|| FO Casa  strette, fèmmene ‘ngegnose! 
['kɜsa s'trɛttə, 'fɛmmənə nʤəɲ'ɲɤsə!] 
[Casa strette̥, femme̥ne̥ ‘nge̥gnọse̥!] 
Casa stretta, donna ingegnosa

|| FO Mazze e panelle fanne i figghije belle 
['matʦə ɛ ppa'nɛllə 'fannə i 'fɪɟɟə b'bɛllə] 
[Mazze̥ e panelle̥ fanne̥ i figghije̥ belle̥]
Mazza e pane fanno i figli belli.

|| FO A tavele d’u povere nun manghene stozze  
[A  tave̥le̥ d’u pove̥re̥ nün manghe̥ne̥ stozze̥]
Alla tavola del povero non manca mai un tozzo di pane.

|| FO Addumanne a l'acquarule si l'acque è freške
[addu'mannə a l-akkwa'rʉlə si l'akkwə ɛ 'frɛʃkə]
​[Addumanne̥ a l'acquarüle̥ si l'acque̥ è freške̥] 
Domanda all'acquaiolo se l'acqua è fresca.

|| FO Chi tene nu figghije l’affoghe e chi ne tene dîce l’allope 
[ki 'tenə nu 'fɪɟɟə l-af'fɤkə ɛ kki  nə 'tenə 'diʧə l-al'lɤpə] 
[Chi te̤ne̥ nu figghije̥ l’affo̤ghe̥ e chi ne te̤ne̥ dîce̥ l’allo̤pe̥] 
Chi ha un figlio solo l’affoga e chi ne ha dieci  li sazia.

|| FO U ciuccie attaccate lunghe pigghije u vizie 
[u 'ʧʊtʧə attak'kɜtə 'lunɡə 'pɪɟɟə u 'vɪtʦjə] 
[U ciuccie̥ attaccäte̥ lunghe̥ pigghije̥ u vizie̥] 
L'asino, attaccato con una corda lunga, prende il vizio.

|| FO Chi troppe s’avasce, ‘u cule mostre 
[ki 'trɔppə  s-a'vaʃʃə u 'kʉlə 'mɔstrə] 
[Chi troppe̥ s’avasce̥, ‘u cüle̥ mostre̥] 
Chi troppo s’abbassa, mostra il culo.

|| FO L’acquarelle du cafone chiove e nun t’mbonne
[l-akkwa'rɛllə d-u ka'fɤnə 'cɤvə ɛ nun tə ɱ'bɔnnə] 
[L’acquarelle̥ du caföne̥ chiöve̥ e nün t’mbonne̥] 
L’acquerella del cafone piove ma non bagna.

|| FO Tant’è a secche, ca me fregarrije 'u Celone ch’ tutt’u Carapelle 
['tandə ɛ a 'sɛkkə, ka mə frəkar'rɪjə u ʧə'lɤnə kə t'tʊtt-u kara'pɛllə] 
[Tant’è a secche̥, ca me̥ fre̥garrije̥ u Č’lo̥ne̥ ch’ tutt’u Carapelle̥] 
Tanta è la sete, che mi berrei il Celone con tutto il Carapelle. 

|| FO  Mò sò belle i fave, mò che ha chiùppete! 
[sɔ b'bɛllə i 'fɜfə, mɔ kɛ a c'uppətə!] 
[Mò sò belle̥ i fäve̥, mò che̥ ha chiùppete̥!]
Ora sono  belle le fave, ora che è piovuto!

|| FO Da chi nun tene figghije, nun ce jenne né p'ajute né pe cunziglie! 
[da ki nən 'tenə 'fɪɟɟə, nən ʧə 'jɛnnə nɛ p-a'jʉtə nɛ pə kun'ʣɪʎʎə!]  
[Da chi nün tene̥ figghije̥, nün ce̥ jenne̥ né p'ajute̥ né pe̥ cunʒiglie̥!]
Da chi non ha figli, non andare nè per aiuto nè per consiglio. 

|| FO Sott’e cuperte nun ce pare pezzendarije 
['sɔttə ɛ ku'pɛrtə nun ʧə 'pɜrə pətʦənda'rɪjə] 
[Sott’e cuperte̥ nün ce̥ päre̥ pe̥zze̥ndarije̥]
Sotto le coperte non appare la povertà (si sente meno).  

|| FO U cuppine sœpe i guœje d'a tielle 
[u kup'pɪnə 'sɜpə i 'ɡwɜjə d-a ti'jɛllə] 
[U cüppine̥ sœpe̥ i guœje̥ d'a tielle̥]
Il mestolo conosce i guai della pentola.

|| FO U delore è de chi u sende, nò de chi passe e tene mende 
[u də'lɤrə ɛ də ki u 'sɛndə, nɔ də ki 'passə ɛ tənə'mɛndə] 
[U de̥lore̥ è de̥ chi u sende̥, nò de̥ chi passe̥ e te̥ne̥ mende̥]
Il dolore è di chi lo sente, non di chi passa e guarda

|| FO Chi se magne i mele, e chi se jele i dinde 
[ki sə 'maɲɲə i 'melə ɛ kki sə 'jelə i 'dində] 
[Chi se̥ magne̥ i me̥le̥, e chi se̥ jele̥ i dinde̥]
Chi si mangia le mele, e chi si gela i denti. 

|| FO I fung a rocchije e  i fesse a ‘ccocchije 
[i 'fʊnʤə a r'rɔccə ɛ i 'fɛssə a k'kɔccə] 
[I fùnĝ a rocchije̥ i fesse̥ a ‘ccocchije̥]
I funghi a mucchi e i fessi a coppie. 

|| FO Maccarune e cardungille ... allegre allegre, cafungille 
[makka'rʉnə ɛ kkardun'ʤillə ... al'lɛɡrə al'lɛɡrə, kafun'ʤillə] 
[Maccarüne̥ e cardunǧille̥ ... allegre̥ allegre̥, cafunǧille̥] 
Maccheroni e cardoncelli ... allegro allegro, cafone.

|| FO A femmene è cume na castagne, fore è bbone e dinte ten'a magagne 
[a 'fɛmmənə ɛ 'kumə na kas'taɲɲə, 'fɤrə ɛ b'bɤne ɛ 'dɪndə 'tenə a ma'ɡaɲɲə] 
[A femme̥ne̥ è cume̥ na castagne̥, före̥ é bböne̥ e dinte̥ tene̥ a magagne̥]
La donna è come una castagna, fuori è buona e dentro ha la magagna. 

|| FO Nuje ce magneme i lupìne, n’ate arrete a nuje se magnene i scorze 
['nʉjə ʧə maɲ'ɲɜmə i lu'pɪnə, n'atə ar'retə a n'nʉjə sə 'maɲɲənə i s'kɔrʦə] 
[Nüje̥ ce̥ magne̥me̥ i lüpìne̥, n’ate̥ arre̥te̥ a nüje̥ se̥ magne̥ne̥ i scorze̥]
Noi ci mangiamo i lupini, altri dietro a noi si mangiano le scorze. 

|| FO Spitte spitte, ciucce mie, l’erva nœve: mò te faje na magnate de cardune! 
[s'pittə s'pittə, 'ʧʊtʧə 'mɪjə, l-ɛrva 'nɤvə: mɔ tə 'fɜjə na maɲ'ɲɜtə də kar'dʉnə!]
[Spitte̥ spitte̥, ciucce̥ mie̥, l’erva nœve̥: mò te̥ fäje̥ na magnäte̥ de̥ cardüne̥!]
 Aspetta aspetta, asino mio, l’erba nuova: chissà quando ti farai una mangiata di cardi!

|| FO A mappine du cafone é u stu'alette e u cavzone 
[a map'pɪnə d-u ka'fɤnə ɛ u stuwa'lɛttə ɛ u kavə'ʦɤnə] 
[A mappí̤ne̥ du caföne̥ è u stualette̥ e u cavzöne̥] 
L’asciugamano del cafone sono lo stivaletto e il pantalone. 

|| FO U uaie du mbrell’è quanne chiove fine fine 
[u 'wɜjə d-u ɱ'brɛllə ɛ 'kwannə 'cɤvə 'fɪnə 'fɪnə] 
[U uäie̥ du mbréll’è quanne̥ chiove̥ fi̤ne̥ fi̤ne̥]
Il guaio dell’ombrello è quando piove sottile sottile.

|| FO I femmene so cum’i melune, ogni cînte ne trove une 
[i 'fɛmmənə sɔ 'kum-i mə'lʉnə, 'ɔɲɲi t'ʧində nə 'trɤvə 'ʉnə] 
[I femme̥ne̥ só cum’i me̥lüne̥, ogni cînte̥ ne̥ trove̥ üne̥] 
Le donne sono come i meloni, ogni cento ne trovi uno buono.

|| FO Acqua pœre e pane, u mideche scenne e u prevete ‘nchiane 
['akkwa 'pɘrə ɛ p'pɜnə, u 'midəkə 'ʃɛnnə ɛ u 'prɛvətə n'ɟɜnə] 
[Acquä pœre̥ e päne̥, u mide̥c̓́he̥ scenne̥ e u preve̥te̥ ‘nchiäne̥] 
Acqua, pere e pane, il medico scende e il prete sale. 

|| FO A migghijere è mizze pane 
[a miɟ'ɟerə ɛ 'midʣə 'pɜnə] 
[A mi̤gghijere̥ è miʒʒe̥ päne̥]
La moglie è metà pane.

|| FO Vijate a te cafone che magne pane e cardone, nuje munece sventurate  a matine carne e a sere frittate 
[vi'jɜtə a t'tɛ ka'fɤnə, kɛ 'maɲɲə 'pɜnə ɛ kkar'dɤnə, 'nʉjə  'munəʧə zvəndu'rɜtə a ma'tɪnə 'karnə ɛ a 'serə frət'tɜtə] 
[Vijäte̥ a te cafone̥ che̥ magne̥ päne̥ e cardone̥, nuje̥ mune̥ce̥ sve̥nturäte̥  a matine̥ carne̥ e a sere̥ fri̤ttäte̥] 
Beato te, cafone, che mangi pane e cardi, noi monaci sventurati, la mattina carne e la sera frittata.

|| FO Quanne stace a negghije, éscene i trigghije 
['kwannə s'tɜʧə a 'nɛɟɟə, 'ɛʃʃənə i 'trɪɟɟə] 
[Quanne̥ stäce̥ a negghije̥, esce̥ne̥ i trigghije̥]
Quando c'è la nebbia, escono le triglie.

|| FO Casa strette, fèmmene ‘ngegnose! 
['kɜsa s'trɛttə, 'fɛmmənə nʤəɲ'ɲɤsə!] 
[Casa strette̥, femme̥ne̥ ‘nge̥gnọse̥!]
Casa stretta, donna ingegnosa. 

|| FO Cimece, matarazze e notta longa 
['ʧɪməʧə,  mata'ratʦə ɛ n'nɔtta 'lɔnɡa] 
[Cime̥ce̥, matarazze̥ e notta longhe̥] 
Cimici, pagliericcio e notte lunga.

|| FO Mazze e panelle fanne i figghije belle 
['matʦə ɛ ppa'nɛllə 'fannə i 'fɪɟɟə b'bɛllə] 
[Mazze̥ e panelle̥ fanne̥ i figghije̥ belle̥] 
Mazza e pane fanno i figli belli.

|| FO  U pezzende  è sempe perfediuse 
[u pət'ʦɛndə ɛ 'sɛɱbə pərfə'djʉsə]. 
[U pe̥zzende̥ è sempe̥ pe̥rfe̥diuse̥]. 
Il pezzente è sempre attaccabrighe. 

|| FO Chi aspette ‘u piatte da l’ate, ‘u suje s’u magne fridde 
[ki as'pɛttə u 'pjattə da l'atə, u sʉje s-u 'maɲɲə 'frɪddə] 
[Chi aspette̥ ‘u piatte̥ da l’ate̥, u süje̥ s’u magne̥ fridde̥]
Chi aspetta il piatto altrui, il suo se lo mangia freddo. 

|| FO Famme fesse e famme prime 
['fammə 'fɛssə ɛ f'fammə 'prɪmə] 
[Famme̥ fesse̥ e famme̥ pri̤me̥]
Fammi fesso e fammi primo (Fammi fesso purchè primogenito)

|| FO A Madonne sœpe chi tene i recchine 
[a ma'dɔnnə 'sɜpə ki 'tɘnə i ric'cinə] 
[A Madonne̥ sœpe̥ chi te̥ne̥ i re̥cchi̤ne̥] 
La Madonna sa chi ha gli orecchini.

|| FO A ruzze face recchezze, a ceveltà s’a magne 
[a 'rudʣə 'fɜʧə rək'kɛtʦə, a ʧəvəl'ta s-a 'maɲɲə] 
[A ruʒʒe̥ fäce̥ re̥cchezze̥, a ce̥ve̥ltà s’a magne̥] 
La rozzezza produce ricchezza, la civiltà se la mangia. 

FO Cum'eje u sante, accussì se face a feste 
[kum'ejə u 'sandə, akkus'sɪ sə 'fɜʧə a 'fɛstə] 
[Cum'eje̥ u sante̥, accussì se fäce̥ a feste̥] 
Com'è il santo, così si fa la festa. 

|| FO Me fanne sazie, e steche a dijune 
[mə 'fannə 'sadʣjə, ɛ 'stɜkə a di'jʉnə] 
[Me̥ fanne̥ saʒie̥, e ste̥che̥ a dijüne̥]
Mi credono sazio, ma sto a digiuno. 

|| FO A galline ca vozze vece tru'anne a pare e a sozze 
[a ɡal'lɪnə k-a 'vɔtʦə 'vɜʧə tru'wannə a 'pɜrə ɛ a 'sɔtʦə] 
[A galli̤ne̥ ca vozze̥ ve̥ce̥ tru'anne̥ a päre̥ e a sozze̥] 
La gallina con il gozzo va cercando la sua pari e la sua simile.

|| FO I cafune fategavene a pprime a lu stagghije e a li spese 
[i ka'fʉnə fatə'ɡavənə  ap'prɪmə a lu s'taɟɟə ɛ a li s'pesə] 
[I cafüne̥ fat'gave̥ne̥ a ppri̤me̥ a lu stagghije̥ e a li spese̥]
I cafoni lavoravano prima all'estaglio e alle spese. 

|| FO U cœne muzzecheije u strazzœte 
[u 'kɜnə mutʦə'kejə u strat'ʦɜtə] 
[U cœne̥ muzze̥cheije̥ u strazzœte̥]
Il cane morde lo straccione.

|| FO Chi se strigghije u cavalle suje nenn'è chiamate serve de stalle 
[ki sə s'trɪɟɟə u ka'vallə 'sʉjə nənn-ɛ ca'mɜtə 'sɛrvə də s'tallə] 
[Chi se̥ strigghije̥ u cavalle̥ süje̥ ne̥nn'è chiamäte̥ serve̥ de̥ stalle̥]
Chi si striglia il proprio cavallo non è chiamato servo di stalla. 

|| FO A stregneture du sacche, se sente remòre de noce 
[a strəɲɲə'tʉrə d-u, 'sakkə sə 'sɛndə rə'mɤrə də 'nɤʧə]
[A stre̥gne̥ture̥ du sàcche̥, se̥ sènte̥ re̥mo̥re̥ de̥ nöce̥] 
Quando si stringe il sacco, si sente il rumore di noci. 

|| FO A tavele d’u povere nun manghene stozze 
[a 'tavələ d-u 'pɔvərə nən 'manɡənə  s'tɔtʦə] 
[A  tave̥le̥ d’u pove̥re̥ nün manghe̥ne̥ stozze̥]
Alla tavola del povero non manca mai un tozzo di pane. 

|| FO Quann’ nun frutte u cile, nun frutte a terre 
['kwannə nən frʊttə u 'ʧilə, nən frʊttə a 'tɛrrə] 
[Quann’ nün frutte̥ u cîle̥, nün frutte̥ a terre̥]
Quando non frutta il cielo, non frutta la terra. 

|| FO Cardune e lambasciune nen’enghijene i trippune... carne e maccarone, vive u cafone 
[kar'dʉnə ɛ llaɱba'ʃʉnə nənn'ɛnɟənə i trəp'pʉnə... 'karnə ɛ mmakka'rɤnə, 'viv-u  ka'fɤnə] 
[Cardüne̥ e lambasciüne̥ ne̥n’enghije̥ne̥ i trippṳne̥ ... carne̥ e maccaro̤ne̥ vive̥ u cafone̥] 
Cardi e lampascioni non riempiono i pancioni ... carne e maccheroni, viva il cafone.

|| FO  Chi zappe vœve  l’acqua, chi pote vœve u vine 
[ki 'ʦappə 'vɘvə l 'akkwə, ki 'pɤtə 'vɘvə u 'vɪne] 
[Chi zappe̥ vœve̥ l’acque̥, chi po̥te̥ vœve̥ u vi̤ne̥]
Chi zappa beve l’acqua, chi pota beve il vino.